नेपालमा गतसाता बैशाख १८ गते अन्तर्राष्ट्रिय मजदूर दिवशको अवसर पारेर नेकपालगायतका केही कम्युनिष्ट पार्टीहरुका बीचमा पार्टी एकता भयो । नेपालमा दुई दर्जनभन्दा बढी कम्युनिष्ट नामधारी पार्टी रहेको अवस्थामा एकादुई कम्युनिष्ट पार्टीकाबीचमा पार्टी एकता भएको कुराले खासै चर्चा पाएन र जनतामा त्यसको कुनै प्रतिक्रिया रहेको पनि देखिएन । यसलाई पनि बिभिन्न कम्युनिष्ट पार्टीका नेताहरुले गम्भीरतापूर्वक सोच्नुपर्ने देखिएको छ । कम्युनिष्ट पार्टी भनेको पहिलो माक्र्सवादी सिद्धान्तअनुसार चल्नुपर्ने पार्टी हो । कम्युनिष्टहरुलाई निर्देशन गर्ने प्रमुख आधार माक्र्सवाद, लेनिवाद हो । पछिल्लो समयमा नेपालका कम्युनिष्टहरुले माओ विचारधारालाई पनि थपेका थिए । तर त्यसअनुसारको आचरण नगरेका कारण माओ विचारधाराको कुनै अर्थ देखिएको छैन । माक्र्सवादका आधारभूत सिद्धान्त, मूल्य, मान्यता र आदर्शहरु रहेका छन् । त्यसैले कम्युनिष्ट पार्टी भनिनका लागि त्योअनुसार चलेको पार्टी होकि होइन भन्ने कुरा पहिलो निक्र्योल हुनुपर्छ । दोश्रो कम्युनिष्ट पार्टी भनेको मजदूरहरुको पार्टी हो । जसको सोच्ने र विचार गर्ने दृष्टिकोण सर्बहारावादी हुनुपर्दछ अर्थात् जनपक्षीय हुनुपर्दछ । कम्युनिष्ट पार्टी मजदूर संगठनहरुको विकसित रुप हो भनेपनि हुन्छ । किनकि कम्युनिष्ट पार्टी स्थापना हुनुभन्दा पहिलेनै मजदुर संगठनहरुको स्थापना भएको थियो । मजदुर संगठन स्थापना हुनुभन्दा पहिले बिभिन्न मजदूर सहयोगी समूहहरुको स्थापना भएको थियो । जसले मजदुर संगठनहरुको निर्माणका लागि पूर्वाधारको काम गरेका थिए । उद्योग र कल कारखानाहरुको विकास भएपछि मजदुरहरुले त्यसलाई ब्यवस्थित गर्ने र आपूmहरुको अस्थित्व स्थापनागर्ने माग गरेका थिए । जसका कारण बिभिन्न ट्रेड यूनियनहरुको जन्म हुनपुगेको थियो । नेपालमा यतिबेला उद्योग÷कलकारखानाहरु क्रमशः बन्द हुँदै गएको अवस्था छभने कम्युनिष्ट पार्टीहरुले पनि आफ्नो लिक छाडेको अवस्था छ । त्यसैले यहाँका कम्युनिष्ट पार्टीहरु गरिव किसानको झपडीमा नपुगी सुख्खै छैन । आज पनि देशका बिभिन्न भागमा मिटरब्याज पीडित र हरवा–चरवालगायत आआफ्नो किसिमले आन्दोलित छन् । बेलाबखत आउने सरकारहरुले कमलरी र कमैयालाई मुक्त गरेको, बाली प्रथाको अन्य गरेको भनेपनि ति सबै घोषणामै सीमित रहेका छन् । जसलाई नेपालका कुनैपनि कम्युनिष्ट पार्टीले आफ्नो पार्टी संगठन, राजनीति र आन्दोलनमा समेट्न सकिरहेका छैनन् । नेपालको कम्युनिष्ट आन्दोलन शुरुदेखि हालसम्मनै छिटफुट घटना बाहेक गम्भीर ढंगले राजनीतिक अभ्यासमा लागेको देखिएको छैन ।

मूलतः यहाँको कम्युनिष्ट पार्टीमा दुईथरी धारहरु देखिएका छन् । कम्युनिष्ट पार्टीको गठन गर्नासाथ केहीले बल प्रयोगलाई प्रमुखता दिने र केहीले सत्तामा जाने कुरालाई प्रमुखता दिने गरेको देखिंदै आएको छ । तर ति दुबै कुराहरु जनतासँग जोडिन सकिरहेका छैनन् । त्यसैले त्यसले देश र जनताका लागि कुनै उपलब्धी पनि दिन सकिरहेको छैन । दुबै उपायको प्रयोग गरेर केही ब्यक्ति र समूहहरुले ब्यक्तिगत लाभ हाँशिल गरेका छन् । पछिल्लो समयमा कम्युनिष्टका नाममा चर्चा कमाएका केही पार्टी र नेताहरुले राष्ट्रियरुपमा सामन्तवादको नाइके पार्टी नेपाली कांग्रेस र अन्तर्राष्ट्रियरुपमा खुलेयाम भारत र अमेरिकासँग सहकार्य थालेका छन् । जसलेगर्दा कांग्रेस र कम्युनिष्ट एकै हुन्भन्ने भ्रम बढ्दैगएको छ । सही कम्युनिष्ट पार्टी भनिएकाहरुले पनि ति छद्मभोषि र धोखेबाजहरुको भ्रमलाई चिरेर अगाडि बढ्न सकिरहेका छैनन् । बरु कतिपय अवस्थामा सही कम्युनिष्ट भनिएकाहरु पनि छद्मभेषिकै वरिपरी घुमिरहेको देखिन थालेको छ । यो वा त्यो बहानामा उनीहरु पनि कम्युनिष्ट विरोधी शक्तिको निकट पुगेको देखिन थालेको छ । सत्तामा पुगेर सुधारका माध्यमबाट जनसेवाका काम पनि नगर्ने र सत्ता बाहिर रहेर आआफ्नो विधान र विचार अनुसारको काम पनि नगर्ने प्रबृत्तिलेगर्दा देशको समग्र राजनीतिनै फोहरी खेलमा परिणत हुँदैगएको छ । सामान्य आन्दोलनले मात्र शोषित पीडितहरुको माग पूरा नहुने भएपछि राज्यसत्ता कब्जागर्नका लागि कम्युनिष्ट पार्टीको स्थापना भएको थियो । तर हाल आएर कम्युनिष्ट पार्टीका नाममा राज्य सत्ता कब्जागर्ने र त्यसैको दुरुपयोग गरेर आआफ्नो निहीत सवार्थ पूरा गर्ने÷गराउने अभियान चलेको छ । कम्युनिष्ट पार्टी निर्माणका लागि मुख्य सैद्धान्तिक आधार कम्युनिष्ट पार्टीको घोषणा पत्रलाई मानिन्छ । तर नेपालका पार्टीहरुले कम्युनिष्ट पार्टीको अन्तर्राष्ट्रिय घोषणापत्रको त के कुरा आफ्नै विधान र राजनीतिक प्रतिवेदनकोसमेत ख्यालगर्न छाडेका छन् । यतिबेला खासगरी नेपालका सन्दर्भमा कम्युनिष्ट पार्टीहरुका यति बिकृति र बिसंगतिहरु बढेका छन् कि अब उनीहरु आफ्नै पंत्तिका बिकृतिका कारण हल न चलको अवस्थामा पुगेका छन् । नेपालमा झण्डै दुईदर्जन कम्युनिष्ट पार्टी र बिभिन्न समूहहरुको जसरी स्थापना हुनपुगेको छ, त्यसैले उपरोक्त कुराको प्रमाणित गर्दछ । खासमा कुनै एउटा देशमा एउटै कम्युनिष्ट पार्टी हुनुपर्दछ । नेपालमा कम्युनिष्ट पार्टीहरुको विभाजन र जन्म पूर्वाग्रह र कार्यनीतिक सवालमा मत नमिलेर हुनेगरेको देखिएको छ । यो नै खासमा मुख्य बिकृति हो । कम्युनिष्ट पार्टीहरुले अन्तर्राष्ट्रियरुपमा गरेको अभ्यास भनेको पार्टी प्रणालीअनुसार काम गर्ने, बहुमतको निर्णय मान्ने र अल्पमतको कदरगर्ने भन्ने हो । तर नेपालमा अल्पमतमा पर्नासाथ अर्को पार्टी गठन गरिहाल्ने अथवा नेताहरुबीचको पूर्वाग्रहका आधारमा नयाँ पार्टी स्थापना गरेर कम्युनिष्ट पार्टीले कम्युनिष्ट पार्टीकै विरोधगर्ने परंपरा बढेर गएको छ ।

एउटै पार्टीबाट केही वर्ष अघि पूर्वाग्रहका आधारमा फुटेर गएकाहरु केही वर्षपछि पार्टी सञ्चालन गर्न नसकेर फेरी मिसिन आउँछन् भने त्यो कसरी पार्टी एकता भयो ? त्यसैगरी कुनै एउटा पार्टीले कारवाही गरेर पार्टीबाट निकाल्ने वा सदस्यता निलम्बन गर्नासाथ अर्को पार्टीले लिने प्रबृत्तिले पनि नेपालको कम्युनिष्ट पार्टीमा ठूलो बिकृत्ति खडा गरेको छ । यस्ता ‘आयाराम गयाराम’ प्रबृत्तिले नेपालका पार्टीहरुको विकास हुन नसकेको हो । पार्टीमा निरन्तररुपमा शुद्धिकरण आन्दोलन सञ्चालन गर्नुपर्नेमा बिकृत बनाउने अभियानहरु सञ्चालन हुने गरेका छन् । नेपालका कतिपय कम्युनिष्ट पार्टीका सदस्यहरुले त कम्युनिष्ट पार्टीको अन्तर्राष्ट्रिय घोषणापत्रसमेत नपढेको अवस्था पनि छ । खासमा कम्युनिष्ट पार्टीको अन्तर्राष्ट्रिय घोषणापत्रलाई आत्मसात गर्ने हो भने बेग्लाबेग्लै कम्युनिष्ट पार्टीहरु बनाउनै नहुने हो । कम्युनिष्ट पार्टी अन्तर्राष्ट्रियवादी समेत भएका कारण कम्युनिष्ट अन्तर्राष्ट्रियको नीति निर्देशन र नियमअनुसार सञ्चालन हुनुपर्ने हो । तर नेपालमा पछिल्लो समयमा खासगरी संयुक्त राष्ट्रसंघको नीति निर्देशनअनुसार चल्ने कम्युनिष्ट नामधारी पार्टीहरु पनि देखिएका छन् । ०६३ को परिवर्तनका उपलब्धीभन्दै ०७२ को संविधानमा संघीयता, जातीय समाबेशी, लिङ्गिय आरक्षणलगायतका जे जस्ता कुराहरु समाबेश गरिएका छन् । ति सबै बिश्व साम्राज्यवादका फुटाउ र शासन गरभन्ने नीतिअन्तर्गतका कुराहरु हुन । जसलाई चीनको कम्युनिष्ट पार्टीलेसमेत मानेको छैन । तर नेपालका कतिपय कम्युनिष्ट पार्टीले त्यसैलाई शिरोधार्य गरेर र मूलमन्त्र बनाएर अगाडि बढेको देखिएको छ । त्यसैले उनीहरु कुनै न कुनैरुपमा शक्ति राष्ट्रको नजिक पुगेर उनीहरुकै खेतालाकारुपमा काम गरिरहेका छन् । त्यसैले उनीहरुका लागि कांग्रेस र कम्युनिष्टकाबीचमा पनि कुनै भेद रहेको छैन ।

पछिल्लो समयमा नेपालका कम्युनिष्ट पार्टीहरुका बीचमा समाजवादलाई रणनीतिक उद्देश्य मान्ने कि नयाँ जनवादलाई ? संसदीय निर्वाचनलाई उपयोग गर्नेकि बहिष्कार गर्ने ? संघर्षको मूलस्वरुप शान्तिपूर्ण जनसंघर्ष हुने कि सशस्त्र संघर्ष ? जस्ता कुराले पनि विभाजन आएको देखिएको छ । यसका साथै कतिपय नेताहरुको ब्यक्तिगत झैझगडा, इबी, रातारात आपूm नेता बन्ने महत्वाकांक्षा जस्ता कुराले पनि नेपालका कम्युनिष्ट पार्टीहरु विभाजन भएको देखिएको छ । पछिल्लो समयमा नेपालका केही कम्युनिष्ट पार्टीका नेताहरुले देखाएको चरम अवसरवादले त पार्टीहरुलाई जनताका माझमा अविश्वसनीय बनाउने काम गरेको छ । नारा क्रान्तिकारी तर चरित्र सर्बसत्तावादी भएका कारणले पनि नेपालको कम्युनिष्ट आन्दोलानलाई हालको जस्तो रक्षात्मक अवस्थामा पु¥याएको हो । त्यसैले सच्चा कम्युनिष्ट पार्टीका लागि आफैभित्रको संघर्ष आजको प्रमुख बिषय हो । त्यसपछि कम्युनिष्ट पार्टीहरुबीचको संघर्षको कुरा आउँछ । अन्य बुर्जुवा र प्रतिक्रियावादीहरुसँगको संघर्ष टाढाको बिषय छ । यदि कम्युनिष्ट पार्टीलाई अन्तर्राष्ट्रिय मूल्य, मान्यता र आदर्शअनुसार संगठितगर्ने र देशको ठोस परिस्थितिको ठोस विश्लेषणका आधारमा परिचालन गराउने हो भने सबै किसिमका बिकृति, बिसंगति र अप्ठेराहरुसँग जुझेर अगाडि बढ्न सकिने अवस्था रहन्छ । नेपालमा यतिबेला कम्युनिष्ट समूहहरुबीचको एकताभन्दा पनि आफै भित्रको एकताको आवश्यकता रहेको छ । नेपालमा एउटा राम्रो खासै कम्युनिष्ट पार्टीको आवश्यकता छ । जसको पूर्तिका लागि प्रयास थालिनु आवश्यक छ ।