प्रिय रबीजी,
यसर्थ धन्यवाद दिन चाहन्छु कि, तपाईंले आफ्नो अमेरिकी नागरिकता त्याग गर्ने कानुनी प्रक्रिया पुनः शुरु गरेर फेरि अर्कोपटक नेपाली नागरिक हुने प्रक्रियामा सामेल हुनुभयो भन्ने खबर सुन्न पाइयो । तपाईंको कुरा गर्दा यतिबेला माहोल निकै गरम खालको छ । विभिन्न कारणले विदेशमा बस्ने नेपाली र भर्खर उत्सकुताको प्रश्नै प्रश्न बोकेर अन्योल भविष्यको मार्गमा कुदिरहेका किशोर किशोरीहरु रबी लामिछानेको थोरै पनि आलोचना सहन नसक्ने भएका छन् । यो तपाईंको एक प्रकारले सफलता हो । अर्थात् छायाँमा परेको केही सामाजिक घटनाहरुका पर्दा खोल्न सफल हुनु भएको उदाहरण हो ।
व्यक्तिगत रुपमा भन्नुहुन्छ भने ‘गिनिज बुक अफ वल्र्ड’ रेकर्डमा नाम लेखाउन सफल हुने गरी लिएको झण्डै साठी घण्टा लामो अन्तरवार्ता देखि नै मेहेनतपूर्ण प्रतिभाको लागि म तपाईंप्रति एक धुमिल खालको आशा थियो । अकस्मात् अमेरिकाबाट नेपाल आएर त्यो ‘करिश्मा’ देखाउनु भयो र उतै फर्कनु भयो । अध्ययनकै सिलसिलामा त्यसखाले मेहेनतपूर्ण कर्म गरिरहनु भएको छ भन्ने सूचनाले पुनः अमेरिका फर्के पनि त्यतिविधि चासो नभएको होला सम्भवतः सबैलार्ई । वा अमेरिका–आकर्षणले लुप्त धेरै नेपाली मध्य तपाईं अर्को एक हुनभयो भन्ने अनुमान पनि थियो होला कतिपयको । पछिल्लो पटक नेपाल आएपछि भने साँच्चिकै कमाल गर्नु भएको हो । ‘जनतासंग सिधा कुरा’ कार्यक्रममा कतिपय कमजोरीको बावजुद गरिएको खोजपूर्ण प्रसारणको प्रभाव जसरी आममान्छेहरुमा प¥यो मलार्ई पनि ठिक उस्तै गरी प¥यो । र मैले तपाईंको प्रशंसा गर्दै कयौं पटक भनें, ‘कमाल गरेको छ यार रवी लामिछानेले’ ।
म त्यतिबेला आफैंसँग फ्यास्स परें, जतिबेला तपाईंको वास्तविकता थाहा पाएँ । रवी लामिछाने त नेपाली मूलको अमेरिक नागरिक पो बनिसकेको रहेछ । करिब एकवर्ष अगाडि तपाईंकै मुखबाट स्पस्टिकरण सुनेर थप स्पस्ट हुन पाएँ । भन्नुभएको थियो, ‘विभिन्न व्यक्तिगत कारणहरुले गर्दा मेरो अमेरिकी नागरिकता (ग्रिन कार्ड) त्यागको प्रक्रिया ढिला भएको छ ।’ घोषणा नै भएपछि त्यो त्यागिएला भन्ने मेरो चाहीं कम्तिमा विश्वास थियो । तर अहिले आएर फेरि सुन्न प¥यो, ‘अब शुरु भएको छ । कानुनविद्को अनुसार अमेरिकी डकुमेन्ट बुझाएपछि पूर्ण नेपाली हुन पाइने रहेछ । मैले बुझाएँ ।’ वुझाएर ठीक गर्नु भयो । तर प्रश्न बाँकी राखिदिनुभयो कि, बुझाउन त उहींबेला पनि बुझाउन सक्नु हुन्थ्यो होला, जतिबेला समाजको विकृतिविरुद्ध खोजपूर्ण पत्रकारिताको शुरुवात गर्छु भनेर पुनः पत्रकारिता शुरु गर्नुभएको थियो । सक्न त त्यतिबेला नै पनि सक्नु हुन्थ्यो होला, जतिबेला आपूmबारे सार्वजनिक प्रश्न उठ्यो र स्पष्टिकरण दिनुभएको थियो । अहिले फेरि निकै लामो समयपछि आफ्नो अमेरिकी नागरिक–मोह भंग गर्न वाध्य हुनुभएको रहेछ । बारम्बार उहीं कुरा दोहो¥याइदा देखिएको अमेरिकामोह र नेपालप्रति देखाइएको सद्भावपूर्ण द्वैध चरित्रले अलिबढी ढोंग महशुस भयो र तपाईंप्रतिको सम्मानबोध निकै कमजोर हुन पुग्यो । जेहोस् अब आशा राखुँ ‘यो पटकको प्रक्रियाले तपाईंलार्ईं कानुनतः पुनः एक नेपाली बनाउने छ । र दोस्रो पटक कुनै नेता, राजनीति वा परिस्थिति आदिलार्ईं दोष दिएर त्यसलार्ईं च्यात्नु हुनेछैन ।
अर्को अर्थमा पनि तपाईं धन्यवादको पात्र बन्नु सक्नु हुनेछ कि, यहीं नजिरलार्ईं समातेर उतिबेलाका सामान्य प्रशासन मन्त्री लालबावु पण्डितले शुरु गरेको पिआर र ग्रिनकार्डधारी ‘राष्ट्रसेवकहरु’लार्ईं, ‘कि नेपाली बन्नुस् कि पूर्ण विदेही भएको घोषणा गर्नु’ भनेर शुरु गरिएको छानबिन प्रकृया पुन सञ्चालन गर्न मद्दत मिल्ने छ । उनै लालबाबु पण्डित अहिलेपनि संघीय मामिला तथा सामान्य प्रशासनमन्त्री हुनुहुन्छ । उहाँलार्ई त्यतिबेलाको छानबिन प्रतिवेदन वा त्यसको सत्य तथ्य डाटा पुन एकपटक बाहिर ल्याउने दबाव दिन सहयोग पुग्नेछ । यहीं हो दुःखद् सत्य हाम्रो देशको । जहाँ नागरिकता च्यातेर विभिन्न बहानामा देशलार्ईं लत्याएका वा दोहोरो नागरिकता बोकेर राष्ट्रसेवक भएका सयौं ‘राष्ट्रवादीहरु’ यहाँ ‘राष्ट्रसेवा’ मै मौजुद हुन सक्छन् । तपाईंको कारण ती सबको सातो उडेको होला र उनीहरु सबैले आत्मसमर्पण गर्लान् वा आपूm विदेशी भएको घोषणा गर्लान् । हेर्ने दिन आएको छ ।
रवी जी, तपाईंले नेपाली समाजलार्ईं नेपालबाट भन्दा अमेरिकाबाट धेरै अध्ययन गर्नुभएको होला । नेपालका कुना काप्चा घुमेका अर्गानिक घुमन्तेका अध्ययनअनुसार नेपाली समाज आज पनि ऐतिहासिक कतिपय भ्रमपूर्ण संस्कृति र परम्परागत मनोविज्ञानबाट प्रभावित छ । यो समाज तिक्ततापूर्ण सत्यमा भन्दा रहस्यपूर्ण करिश्मामा विश्वास राख्छ । वेद, पुराण, रामायण, महाभारत जस्ता धार्मिक ग्रन्थहरुमा उल्लेखित महापुरुषहरुको काल्पनिक रहस्यले अझै मोहित छ हाम्रो समाज । भावनात्मक छन् मान्छेहरु । त्यसकारण दयालू पनि छन् । आँखा चिम्लेर विश्वास गर्न सक्छन् । प्रश्न गर्दैनन् । आफ्नो शक्तिमा भन्दा कुनै महापुरुषको तागतमा विश्वास राख्ने मनोविज्ञानको अन्त्य भइसकेको छैन । तसर्थ संविधान प्रदत्त अत्यधिक मौलिक अधिकार प्राप्त भए पनि त्यसको प्रयोग कसरी गर्ने भन्ने चेतनाको राम्ररी विकास भइनसकेको कारण जनताको एउटा तप्का अझै चाहन्छ, ‘कुनै त्यस्तो शासक आओस् र आफ्ना साराका सारा समृद्धि घरमै ल्याएर दान देओस् । ताकि त्यसको बदलामा जयजयकार गर्न पाउँ ।’ आफ्नो न्याय अन्याय के हो ? त्यो खोज्न सक्ने अवस्थामा पुगेका छैनन् अझै । त्यसैको बीचमा तपाईं आइपुग्नु भएको हो, एकाएक करिश्मा बनेर । यसको अर्थ यो होइन कि नेपालमा तपाईं आउनु भन्दा पहिले केही पनि भएको थिएन । केही घटनाहरुको तथ्यपूर्ण खोजको कारण जनताको एक तप्का (जो समाजिक सञ्जालको पहुँचमा छन्) लार्ई लागेको छ तपाईं नै भगवान हो । तपाईंसँग सबै समस्याको समाधान छ । तपाईं नै करिश्मा हो । तपाईं नै महापुरुष हो अर्थात् तपाईं नै सवथोक हो । यहीं हो नेपाली जनताको परम्परागत इमान्दारिताको डरलाग्दो उदाहरण ।
राजनीतिक इतिहासको हरेक काल र त्यस कालका धेरै पात्रहरु जब–जब भूमिगत थिए अर्थात् रहस्यका अलौकिक पात्र थिए, ती सबै यस्तैखाले ‘क्रेजीजन’ का भगवान थिए । र आज तीनै पात्रहरु जब यथार्थको मार्गमा टेक्न आइपुगे उनै ‘क्रेजी भक्तजन’हरुको नजरमा राक्षस भएका छन् । वास्तवमा ती न भगवान थिए न राक्षस हुन् । बरु समस्या के थियो भने ती रहस्यमय पात्रहरुले बेलैमा आपूmलार्ई मान्छे नै हुँ भनेर चिनाउन लाज माने । म कतै न कतै रहस्यमय महापुरुष (भगवान)कै रुप हुँ कि ? भन्ने आत्मभ्रममा बाँचे । ठीक त्यस्तै, आज तपाईं कतै न कतै त्यसै खाले आत्मप्रवृत्तिको सिकार हुनुभएको छ । त्यो समस्या तपाईलार्ईं समर्थन वा विरोध गर्ने दर्शकको होइन, नितान्त तपाईंको हो । ख्याल गर्नु, आलोचकहरु नै अन्ततः तपाईंका अप्रत्यक्ष मित्र सावित हुनेछन् ।
रवीजी, आजभोलि हाम्रो मुखमा झुण्डेको एउटा शव्द हो– सामन्तवाद ! समाजलार्ईं सामन्तवादी प्रवृत्तिले गाँजेको छ भनेर भन्न हामी सबैलार्ई सजिलै आउँछ । सामन्तवादको किल्ला राजतन्त्र ढालेकोमा हामी गर्व गर्छौ । किनकि आज गणतन्त्र आएको छ । तर जब आफैंभित्र वर्षौंदेखि हुर्किएको सामन्तवादको विरुद्ध लड्ने बेला आउछ नि ! प्रजातन्त्रवादी मसिहाहरुको पनि बाजा बज्दो रहेछ । आँखा चिम्लेर महशुस गर्नुस् – यतिबेला तपाईंको कानमा बाजा बजिरहेको छ । तपाईंका कानले आफ्नो आलोचना जब आफैं सुन्न सक्तैन, ठान्नुसः तपार्इं अमेरिकाको प्रजातन्त्र भोगेर मात्र होइन, चन्द्रमाको निर्जन साम्यवाद पुगेर आएको भए पनि तपाईंभित्र त्यो प्रवृत्ति कायम छ । तपाईंभित्र अहंकार, घमण्ड, आपूmभन्दा बाँकि सारा बेबकुफ, बकम्फुसे लाग्न थाल्छ । जब सम्झनुस्, ‘तपाईं भित्रको सामन्तवाद बौलाउन थालेको छ । त्यसबाट मुक्त हुनुस् । नत्र कुनैदिन टेलिभिजनको पर्दा बाहिर आएर जनताको दैनिक जीवनसँग संघर्ष गर्नुपर्ने दिन आयो भने फेरि नेपाली नागरिकता च्यात्ने झोक पलाउन सक्छ तपाईंलार्ई । त्यसैले मत्थर पार्नुस आपूm भित्रको अहंकारलार्ईं । रवी लामिछाने सेलिव्रेटि भएको हो, न कि कथित लौकिक भगवान !
मित्र, नेपालमा तपाईंले सोचेजस्तो केही नगर्ने पत्रुहरु मात्रै पनि छैनन् । राजनैतिक परिवर्तनको दशकौं दशक दौरानमा हजारौं–हजारले निश्वार्थ बलिदान दिएर आजको दिन ल्याएका हुन् । युरोप अमेरिकाको जस्तो भएन होला, जेहोस नेपाली मोडलको परिवर्तनकारी विचार र त्यसको नेतृत्व नेपालमै दुःख गर्ने मान्छेले गरेका हुन् । याहाँभन्दा अघि समृद्ध नेपालसम्म लैजाने हिम्मत भएका मान्छेहरु पनि यहीं देशमा छन् । संघर्षमा पराजित भएका होलान, अध्याँरामा छेकिएका होलान्न््, भीडबाट माथि उठ्दै होलान तर यहीं छन् । त्यो देख्न पनि सकरात्मक नजरिया चाहिन्छ । कलरदार चस्माबाट प्राकृतिक दृश्य नदेखिन सक्छ । तपाईंले समाजको अँध्यारा पाटोतिर हेर्दाहेर्दै उज्यालो देख्न नै विर्सनुभयो जस्तो लाग्छ बेलाबेला तपाईंका हर्कत देख्दा । साथै अर्को कुरापनि सत्य हो । म गर्वका साथ भन्छु, ‘मानौं यदी दुखदपूर्ण कुनै दिन त्यस्तो आयो र हामीले विकसित देशका ‘धनी तथा वुझकी प्रजातन्त्रवादी’ शासक र नेपालका पूर्वराजा ज्ञानेन्द्राजा ज्ञानेन्द्र छान्न सकिन्छ । दुख, कष्ट गरिबी र बरु तानशाह रोज्न सकिन्छ । तर समृद्धि, विकास, प्रगति, उन्नति, प्रजातन्त्र, मानव अधिकार जस्ता बुट्टेदार ढोंगहरुसँग आत्मसमर्पण गर्न सकिंदैन । देशले आत्मसमर्पण गर्नु र व्यक्तिले विभिन्न बहानामा आफ्नो देशका नागरिकता फालेर आत्मसमर्पण गर्नु अन्ततः भिन्न तरिकाको एउटै कर्म हो । यहीं हो नेपाली मन । यहीं हो नेपालीपन । यो संवेदनशिलतामा तपाईंको सधैं ख्याल रहने छ भन्ने आशा राख्दछु । र एक पूण नेपाली भएर तपाईंको खोज पत्रकारिताको अझ धेरै बृद्धि होस् भन्ने कामना गर्दछु । पूर्ण नेपाली बनेर पत्रकारिता गर्नुस्, त्यसको मज्जा नै अर्कै छ रवीजी ।
अन्त्यमा, म ती व्यक्तिगत दुःखको कारण विदेशिएका आमजनताप्रति सदा साथमा छु । त्यसमा पनि विशेषगरी श्रम भिषामा विदेश पुगेर नरकीय जीवन गुजार्दै नेपालको रेमिट्यान्स बृद्धि गर्ने आमश्रमिक र अध्ययन तथा श्रमकै सिलसिलामा विकसित देशमा पुगेका र आफ्नो मिसन पूरा गरि नेपाल फर्कने लक्ष्य बोकेका नेपालीहरुप्रति मेरो हृदयदेखि सम्मान रहेको कुरा अवगत गर्न चाहन्छु । साथै अध्ययन र श्रमको सिलसिलामा विदेश पुगेर उतै घरवार जमाइ, उतैको नागरिकता लिई नेपालको बारेमा आवश्यक चिन्ता गर्नेहरु प्रतिपनि सहानुभतिनै छ । तर कानुनतः नेपाल बिर्सेर आवश्यक भन्दा अनावश्यक चिन्ता गर्ने र नेपालमा बस्ने विभिन्न व्यक्तित्वलार्ईं गालिगलौज मात्रै गर्न जानेका स्वघोषित ‘महामानवहरु’लार्ई शान्त भएर आफ्नो नयाँ देशको चिन्ता र व्यक्तिगत कर्ममा लाग्न अनुरोध गर्दछु ।