रक्सी र राजनीति – विनोद दाहाल
माओवादी आन्दोलनका एक हस्ती वा नेताले माओवादी आन्दोलन व्यवस्था ढाल्ने लक्ष्यमा पुग्न सकेन, असफलतामा टुङ्गियो भन्दै यसमा माओवादी नीतिको कारण नभै रक्सीको कारणले मुख्य भूमिका खेलेको छ भन्न पुगे । माओवादी आन्दोलन राजनीतिक आन्दोलन हो र रक्सीको यसमा मुख्य भूमिका देख्न पुगेपछि राजनीति र रक्सीको सम्बन्ध रहेको कुरा पनि चर्चाको बिषय बन्न पुग्यो । रबिन्द्र श्रेष्ठ अन्ततः माओवादी आन्दोलनमा गलत नियत उजागर भएपछि अटाउन नसकेर बाहिरिएका मान्छे हुन् । उनको उदेश्य त्यस उप्रान्त माओवादीको बदनाम गराउने रहेको छ । यस बिषयमा एमालेले उनलाई राम्ररि प्रयोगमा ल्यायो । पार्टीलाई बुझाएको नेताहरुको सम्पत्ति प्रबिधिक कारणले गर्दा पार्टीकरण हुन नपाएकाले उनले फिर्ता पाईहाले । हुनत अरु सबै नेताले पछि त्यसै गरे । पार्टी नै घर हो भन्ने नीतिलाई व्यवहारमा लान कोहि इमानदारिपुर्वक लागेको देखिएन । पार्टी, क्रान्ति र वर्गप्रति कोहिपनि इमानदार देखिएनन्, झन उनी त पहिलै पन्छिएपछि इमानदार हुने कुरै भएन । उनले आन्दोलनको अपमान होला कि, सहिदको अपमान हुने हो कि वा आफ्नै वलिदानीपूर्ण र गौरवशाली जीवनको अपमान हुने हो कि भन्ने कुनै नीयत नै राखेनन् । एमालेमा जे जति बोले, त्यसै गरे । एमालेमा पनि कारवाहीमा परेर आर्थिक शंकटमा परेकोबेला कमाईका लागि उपन्यास लेखे, नियत माओवादीको अपमान गरेर प्रतिक्रियावादी शक्तिको सेवागर्ने लक्ष्य लिनपुगे । नियत नै खराव रहेका उनले लेखेका वा भनेका कुरा प्रतिक्रियावादी वर्गलाई खुराक त होला तर क्रान्तिकारि शक्तिलाई उनका कुराले घात गरेको हुन्छ । रक्सी मादक तथा नसालु पदार्थ हो । राजनीति पनि झण्डैझण्डै त्यस्तै हो । पत्तै नपाई गतिबिधिहरु गर्नथाल्नु नसाको लक्षण हो । राजनीतिको मात लागेर नै मान्छे असाधारण वा पत्तै नपाई नेता बनेको हुन्छ । मान्छे प्रायः घटना बिशेषले गर्दा नेता हुन पुग्छन् । ऊ त्यसैगरि नायकबाट खलनायकमा बदलिएको पनि हुन्छ । यसमा रक्सीको कमाल हुन्छ ।
राजनीतिमा रक्सी अत्यधिक प्रयोगमा आएको हुन्छ । नेताहरु प्रायः जँड्याहा हुन्छन् । नेताहरुमा पिउने बानी रहने र जण्डिस तथा टाइफाईड जस्तो पत्तै नपाई बिरामी बनाउने समस्या रहेको बेला नेताले पिइदिंदा लाखौं कराडौं खर्च लाग्ने स्थिति बन्छ वा बनिरहेको हुन्छ । अरु वा जनता भए मर्छन् तर नेता जनताको करले उपचार गर्छन् । जनतालाई थप मारमा पार्ने घातक काम नेताहरुबाट भैरहेका छन् । यसलाई उनीहरु सामान्य रुपमा लिन्छन् । जबकि समाजमा यो ज्यादै असामाजिक तत्व हो र यसले बिकराल रुप लिएको हुन्छ, ठूलै सामाजिक समस्याको रुपमा यो रहेको हुन्छ । नेताहरु नै जन्ड्याहा हुने भएकोले यसले सार्थक रुपमा समाधान पाउन सक्दैन । सामाजिक रुपमा यसले उत्पीडनमा पारेका समुहहरुको दवावले बेलाबेलामा यो सामाजिक आन्दोलनको रुपमा यो उठने गर्दछ । कृष्णहरि बास्कोटाले सरकारलाई सुझाव दिनको लागि एउटा महत्वपूर्ण रिपोर्ट सार्वजनिक गरेका छन् । कसरि बनाउन सकिन्छ मदिरामुक्त नेपाल भन्ने उनको चिन्ता छ । मदिरा समाजको लागि अत्यन्तै खतरनाक चिज हो । राजनीतिमा मात्र हैन, आर्थिक, सामाजिक र सांस्कृतिक रुपमासमेत मानिसलाई यस्ले पतनोन्मुख बनाईरहेको छ । कैर्यां समस्याहरुको जढ कुरा यहि नै भएको छ । सरकारले एकपटक बास्कोटाको यो रिपोर्ट हेरोस् । जनताको लागि यहाँ जनक्रान्ति आवश्यक छ । अझैपनि देशलाई स्वाधिन बनाउने आन्दोलन चाहिएकै छ । जनतालाई जनपक्षीय, शोषणरहित, भेदभावरहित सभ्य समाज चाहिएको छ । रक्सिी यसमा बाधक छ । यदि सरकार उदासिन हुन्छ भने जनस्तरबाट यस्को पहल गर्नु आवश्यक हुन्छ ।
बुर्जुवा जगतको कुरै छोडौं ! रक्सी सेवन गौरवको कुरा हुन्छ । बुर्जुवाको सत्ता टिकाउने अनेकौं तत्वहरु मध्ये मादक पदार्थको ठूलो बजार पनि हो । कम्युनिस्टलाई बिगार्ने ठूलो अस्त्रको रुपमा उनीहरुले मादक पदार्थलाई प्रयोग गरेका हुन्छन् । साम्राज्यवादी र विस्तारवादीले बेलाबेलामा बोलाएर रक्सीको नरामा लठ्ठ बनाई मध्यरात कटाएर सहमति र संझौता गराएका यहाँ कैयौं तथ्यहरु छन् । देश भित्रको तनावमा समझदारिहरु गराउन पनि बिशेषत विस्तारवादीले त्यही बिधि प्रयोग ल्याउने गरेका छन् । राज्यका कुनै पनि निर्णय गर्दा विस्तारवादीलाई साक्षि राख्ने र रक्सीको समारोह गराउने गरेका छन् । त्यसैले यहाँ दलाल संसदीय व्यवस्थाको मुख्य अंग नै रक्सी र राजनीति हुने गरेको छ ।
माओवादीको नेतृत्वमा जब जनयुद्ध शुरुभयो त्यातिबेला उनीहरुको जोखिमपूर्ण जीवन थियो । त्यसमा पनि महिला र बालवालिकाको स्थिति थप जोखिमपूर्ण बन्यो । जोखिम न्युनिकरणको लागि र आफ्नो लक्ष्यको लागि सहयोग पुग्ने ठानेर जाँडरक्सिी बिरोधि अभियान थाल्नका लागि भनेर महिला संगठनबाट पार्टीमा दवाद भयो । जाँडरक्सि बिरोधि अभियान पार्टीबाट थाल्न दवाव प¥यो । पार्टी नेतृत्व यस बिषयमा उदार बनिदिंदा र कोहि त बिरुद्धमै उत्रिंदा टुङ्गो लाग्ने कुरै हुँदैनथ्यो, भएन । बरु रक्सीको बिषय माओवादीमा सँधै उठने गरेको थियो ।
प्रचण्डको जन्म समारोहमा एकदिन प्रचण्ड र बादल मात्तिंदा जनयुद्ध नै प्रभावित भएको कुरा पनि प्रयोगशालामार्फत बाहिर आएको छ । पार्टीको कुनै पनि नेतृत्वले त्यसको खण्डन गरेनन् । यसको मतलव हुन्छ त्यो घटना सहि थियो । अहिले रविन्द्र श्रेष्ठमार्फत रक्सी बिरोधि क्रान्तिकारि महिला संघको बिरुद्ध जनयुद्ध शुरु गर्दा नै बाबुराम र हिसिला कडा रुपमा उत्रिएको कुरा बाहिर ल्याएका छन् । उनले माओवादी नेताहरु रक्सी पिउनमा शौखिन रहेको शहरका गल्लीहरुमा लर्बरिंदै हिंडने गरेसम्म बताएका छन् । उनले त यतिसम्म भनेका छन् कि रक्सी पिउनकै लागि माओवादी नेताहरु भरतमा बस्ने गर्दथे । यसकै कारण जनता, पार्टी कार्यकर्तासँग पनि अलग्गिए । परिणाम जनयुद्ध असफलतामा टुङ्गिन पुगेको हो । रविन्द्रले लेखेका छन् कि जनयुद्ध शुरु गर्दा फागुन १ गते बेलुका खानाखाने क्रममा उनी र मणीलाई अलग्गै राखेर अरुले रक्सी पिएको जानकारि पाएको, यतिसम्म कि हरिबोल पनि लर्बरिंदै हिंड्ने स्थितिमा गएर पनि सिन्धुली गढी चौकी जोखिम मोल्दै कब्जामा लिन सफल भएको बताएका छन् ।
जनयुद्ध नीतिको कारण हैन मुख्यतः रक्सीको कारण अफिलतामा टुङ्गियो भन्ने उनको लेखको कतैपनि खण्डन भएको देखिंदैन । जिम्मेबार मान्छेका यस्ता सार्वजनिक अभिव्यक्तिको सम्बधित निकायबाट खण्डन नभएपछि सहि हो भनेर मान्न जनता बाध्य हुन्छन् । यसबाट थाहा हुन्छ, राजनीतिक नेतृत्व गैरजिम्मेवार छन्, त्यसमा पनि सम्बन्धित माओवादी आन्दोलनका नेताहरु पनि उस्तै देखिए ।
माओवादीमा रक्सी काण्डमा परि धेरैजना कारवाहीमा परेका छन् । सामाजिक रुपमा धेरै जनकारवाहिहरु भए । जनताले माओवादीलाई रक्सी तथा असामाजिक कृयाकलाप बिरोधी राजनीतिक आन्दोलनको रुपमा बुझ्छन् । बिडम्बना ! माओवादीका नेताहरु रक्सीका शौखिन थिए, सँधै मात्तिएर हिंड्ने गरेको कुरा खुल्न आएको छ ।
माओवादीले जनस्तरमा पनि जाँड र रक्सी सेवन तथा करोबारको दोषमा कारवाहीका कैयौं जोखिमपूर्ण घटनाहरु घटे । माओवादीका तल्लोस्तरका कार्यकताहरु धेरै जना रक्सी सेवनको कारण कारवाहिमा परे । आलोक प्रबृत्तिको रुपमा त्यस्ता कुराहरुलाई जनाइयो । कति कार्यकर्ताको त त्यही झडपमा घाईते हुने तथा ज्यानसम्म जाने स्थिति रहयो । नेताहरुमै मुख्यतः मुख्य नेताहरुमै उक्त आलोक प्रबृत्ति भनिएको समस्या गाँजिएर बसेको स्थिति रहेछ ।